Ndụ na nkà ihe ọmụma nke Confucius

Confucius (551-479 BC), onye guzobere nkà ihe ọmụma a maara dị ka Confucianism, bụ onye China na onye nkuzi nke jiri ndụ ya mee ihe banyere ụkpụrụ omume ọma. A na-akpọ ya Kong Qiu mgbe a mụrụ ya, a makwaara ya dị ka Kong Fuzi, Kong Zi, K'ung Ch'iu ma ọ bụ Master Kong. Aha Confucius bụ ntụgharị asụsụ Kong Fuzi, ndị ọkà mmụta Jesuit bụ ndị bịara China na ndị maara ya na narị afọ nke iri na isii AD

Eziokwu ngwa ngwa: Confucius
Aha zuru oke: Kong Qiu (mgbe amụrụ ya). A makwaara dị ka Kong Fuzi, Kong Zi, K'ung Ch'iu ma ọ bụ Master Kong
Mara maka: ọkà ihe ọmụma, onye guzobere Confucianism
Amụrụ: 551 BC na Qufu, China
Nwụrụ: 479 BC na Qufu, China
Ndị nne na nna: Shuliang He (nna); Otu onye otu onye nne (nne)
Nwunye: Qiguan
:Mụaka: Bo Yu (nke a na-akpọkwa Kong Li)
Ndụ mbido
Ọ bụ ezie na Confucius dịrị ndụ na narị afọ nke ise BC, edeghị akụkọ ndụ ya ruo mgbe usoro ndị eze Han, mgbe ihe dị ka afọ 400 gasịrị, na ndekọ nke Onye Ochie ma ọ bụ Shiji nke Sima Qian. A mụrụ Confucius nke ezinụlọ nwere mgbe ochie na obere obodo a na-akpọ Lu, nke dị na ndịda ọwụwa anyanwụ China na 551 BC, tupu oge ọgba aghara ndọrọ ndọrọ ọchịchị a maara dị ka Oge Ọchịchị. Ntugharị nke Shiji dị iche iche na-egosi na nna ya merela agadi, ọ fọrọ obere ka ọ bụrụ 70, ebe nne ya dị naanị afọ 15, o nwekwara ike ịbụ na alụghị di ahụ.

Nna Confucius nwụrụ mgbe ọ dị obere, nne ya zụlitere ya ogbenye. Dabere na The Analects, nchịkọta nke nkuzi na okwu ekenyela na Confucius, ọ nwetara nzụlite dị ala site na mkpa ya site na nzụlite ya dara ogbenye, n'agbanyeghị na ọnọdụ ya dị ka onye so na ezinụlọ nwere oke ọchịchị nyere ya ikike ịchụso ọdịmma agụmakwụkwọ ya. Mgbe Confucius dị afọ 19, ọ lụrụ Qiguan, ọ bụ ezie na ọ kewapụrụ nwanyị ahụ ngwa ngwa. Ihe ndekọ a dị iche, ma di na nwunye a maara na ha nwere naanị otu nwa, Bo Yu (nke a na-akpọkwa Kong Li).

Ọtụtụ afọ agaa
N'ihe dị ka afọ 30, Confucius malitere ọrụ, na-arụ ọrụ nchịkwa na ọkwa ọchịchị maka steeti Lu na ezinụlọ ya. Ka ọ na-erule mgbe ọ ruru afọ iri ise, ọ nweela nkụda mmụọ na nrụrụaka na ọgba aghara nke ndọrọ ndọrọ ọchịchị, wee bido njem njem afọ iri na abụọ site na China, na-akpọkọta ndị na-eso ụzọ na izi ihe.

Amachaghị banyere njedebe nke ndụ Confucius, n'agbanyeghị na a na-eche na ọ nọrọla afọ ndị a na-edekọ omume na nkuzi ya. Onye na-eso ụzọ ya kachasị amasị ya na naanị otu nwa ya abụọ nwụrụ n'oge a na nkuzi Confucius emebeghị ka ọnọdụ gọọmentị ka mma. O buru amụma mmalite nke oge nke steeti ọgụ na enweghị ike igbochi ọgba aghara. Confucius nwụrụ na 479 TOA, n'agbanyeghị na ọ gafeela ihe ọmụmụ ya na ihe nketa ya kemgbe ọtụtụ narị afọ.

Ozizi Confucius
Confucianism, nke sitere na ihe odide na nkuzi nke Confucius, bụ ọdịnala hiwere isi na mmezu na idozi mmekọrịta mmadụ na ibe ya. Enwere ike nweta nkwekọrịta a ma na-akwalite ya mgbe niile site na ịgbaso emume na ememe, na ntọala nke ụkpụrụ bụ na ụmụ mmadụ bụ ndị dị mma, nke a na-agaghị agbanwe agbanwe. Ọrụ nke Confucianism sitere na nghọta zuru oke na mmejuputa iwu nke mmekọrịta ọha na eze n'etiti mmekọrịta niile. Gbaso ọnọdụ mmadụ idebe n'ọnọdụ ya na-eme ka ihe dịrị mmadụ mma ma na-egbochi esemokwu.

Ebumnuche nke Confucianism bụ iji nweta ọnọdụ nke omume ọma ma ọ bụ obiọma zuru ezu, nke a maara dị ka ren. Onye ruru ije bu nwa amadi zuru oke. Gentmụnna nwoke a ga-eme onwe ha ka usoro dabara adaba nke ndị isi obodo site n'i emuomi ụkpụrụ Confucian site n'okwu na omume. Usoro ihe omume isii a bụ ọrụ ndị isi na-arụ iji kuziere ha mmụta gafere ụwa agụmakwụkwọ.

Usoro ihe omume isii a bụ ememe, egwu, njị akụ, ụgbọ njem ụgbọ, mkpọtụ na mgbakọ na mwepụ. Usoro ihe osise isii a mechara bụrụ ntọala maka mmụta China, nke, dị ka ọtụtụ ndị ọzọ na China na Ndịda Ebe Ọwụwa Anyanwụ Eshia, ụkpụrụ Confucian na-emetụta nke ukwuu.

Principleskpụrụ ndị a nke Confucianism sitere na esemokwu na ndụ nke Confucius. A mụrụ ya n’ụwa nke nọ na nsogbu ọgba aghara. N'ezie, ozugbo ọ nwụrụ, China ga-abanye oge a maara dị ka Agha Ọgha, nke China kewara na ọgba aghara ruo ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ narị afọ abụọ. Confucius hụrụ ọgba aghara a ma gbalịsie ike iji nkuzi ya gbochie ya site na ịmaliteghachi nkwekọ.

Confucianism bụ ụkpụrụ na-achịkwa mmekọrịta mmadụ na ebumnuche ya bụ ịmara ka esi eme omume na ndị ọzọ. Onye a na-akwanyere ugwu na-abata onye di ya ma obu onye ya na ya na-akpakọrịta, onye ma ihe banyere mmadu ndi ozo. Confucianism abụghị echiche ọhụụ, kama ọ bụ ụdị echiche nzuzo nke mepụtara ru ("nkuzi ndị ọkà mmụta"), makwaara dị ka ru jia, ru jiao ma ọ bụ ru xue. A maara ụdị Confucius dị ka Kong jiao (òtù Confucius).

N’usoro mbido ya (Shang na mmalite nke usoro Zhou [1600-770 BC]) ruuru aka n’egwú egwu na ndi n’egwuregwu n’ere. Ka oge na-aga, okwu etolitela ịgụnye ọ bụghị naanị ndị mere ememe ahụ, kama ha na-eme ememe ahụ; n'ikpeazụ, ru gụnyere ndị shaman na ndị nkuzi nke mgbakọ na mwepụ, akụkọ ihe mere eme, ịgụ kpakpando. Confucius na ụmụ akwụkwọ ya agbapụtala iji gosipụta ndị nkuzi ọkachamara na omenaala oge ochie na ederede na ememe, akụkọ ihe mere eme, uri na egwu. Maka usoro ndị eze Han, ru pụtara ụlọ akwụkwọ na ndị nkuzi amamihe ya ịmụ akwụkwọ na ime ememe, iwu na emume nke Confucianism.

A na-ahụ klas atọ nke ụmụ akwụkwọ na ndị nkuzi na Confucianism (Zhang Binlin):

ndị gụrụ akwụkwọ gụrụ ala
ru ndi nkuzi kuziiri ihe banyere nkuzi isii a
ndị na-eso ụzọ Confucius bụ ndị mụrụ ma gbasaa klaasị Confucian
Searchchọ obi nke furu efu
Nkuzi nke ru jiao bu "icho obi nke furu efu": usoro ebighebi nke mgbanwe onwe onye na mmezi nke akparamagwa. Ndị na-eme ọrụ lere ha (usoro iwu ihe gbasara ụlọ, ihe gbasara ememe, ememe na ihe ndozi) wee mụọ ọrụ ndị sist, na-agbaso iwu mgbe niile na mmụta agaghị akwụsị akwụsị.

Ihe omuma nke Confucian jikọrọ ntọala, ndọrọ ndọrọ ọchịchị, okpukperechi, nkà ihe ọmụma na ntọala agụmakwụkwọ. Ọ na-elekwasị anya na mmekọrịta dị n'etiti ndị mmadụ, nke e gosipụtara site na ibe nke mbara igwe Confucian; elu-igwe (Tian) n’elu, ụwa (nke dị n’okpuru) na ụmụ mmadụ (ren) n’etiti.

Akụkụ atọ nke ụwa Confucian
Maka ndị Confucian, eluigwe na-eme ka mmadụ nwee omume ọma ma na-akpa ike dị mma na akparamàgwà mmadụ. Dịka okike, paradaịs na-anọchi anya ihe niile na-abụghị mmadụ, mana ụmụ mmadụ na-arụ ọrụ dị mma na-eme ka udo dịrị n'etiti eluigwe na ụwa. Ihe di n’eluigwe puru iche, huta ma ghota ihe ndi mmadu ndi n’eme ka umu ihe ndi ozo di iche iche, ndi mmadu na ndi ozo. ma obu site na ncheghari obi na uche mmadu.

Ethkpụrụ omume nke Confucianism na-egosi mmepe nke ùgwù onwe onye iji ghọta ikike mmadụ nwere, site na:

ren (mmadu)
Yi (izizi)
li (ememe na aku)
Cheng (obi eziokwu)
Eziokwu (Eziokwu na iguzosi ike n'ezi ihe)
Zheng (iguzosi ike n'ihe nye onye na - elekọta mmadụ)
xiao (ntọala nke ezi na ụlọ)
zhong yong (ihe "'ọla edo edo' n'ihe omimi)

Okpukpe Confucian ọ̀ bụ okpukpe?
Isi okwu banyere ndị ọkà mmụta ọgbara ọhụrụ bụ ma Confucianism tozuru oke dị ka okpukpe. Somefọdụ na-ekwu na ọ nwebeghị okpukpe, ndị ọzọ na-ekwu na ọ bụbu okpukpe nke amamihe ma ọ bụ nkwekọ, okpukpe ụwa nke gbadoro anya na akụkụ mmadụ na ndụ mmadụ. Canmụ mmadụ nwere ike izu oke ma bie ndụ kwekọrọ n'ụkpụrụ eluigwe, mana ndị mmadụ ga-eme ike ha niile iji rụzuo ọrụ dị mma na omume ha, na-enweghị enyemaka nke chi.

Confucianism pụtara ofufe nke ndị nna ochie ma kwuo na ụmụ mmadụ mejupụtara ụzọ abụọ: hun (mmụọ sitere n’eluigwe) na po (mkpụrụ obi sitere n’ụwa). Mgbe amụrụ mmadụ, ọkara abụọ na-agbakọta, mgbe mmadụ ahụ nwụrụ, ha na-ekewa kewapụ ụwa. A na-achụrụ ndị nna ochie ndụ n’elu ụwa na-egwu egwu (icheta mmụọ site n’eluigwe) na ịwụsa na ị drinkingụ mmanya (iji mee ka mkpụrụ obi si n’ụwa nwee mmụọ.

Ihe odide Confucius

Mpempe akwụkwọ ikike nke ndị mmadụ nke China bụ akụkụ nke ihe odide Tang Dynular nke Cheng Hsuan's Analects nke Confucius na Annotations, achọpụtara na 1967 na Turfan, Sinkiang. Anaafs nke Confucius bụ akwụkwọ dị mkpa maka ụmụ akwụkwọ nọ na China oge ochie. Ihe odide a na-egosi myirịta usoro agụmakwụkwọ dị n’etiti Turfan na akụkụ ndị ọzọ nke China. Ihe osise Bettmann / Getty
A na-ekwu na Confucius bụ onye derela ma ọ bụ dezigharị ọtụtụ ọrụ n'oge ndụ ya, nke a kpọrọ 221 Classics and Four Books. Ihe odide ndị a sitere na akụkọ mere eme ruo na uri, echiche ndị metụtara onwe ya na ememe na ememe. Ha jere ozi dị ka ihe ndabere maka nchebara echiche nke ndị nkịtị na gọọmentị na China kemgbe njedebe nke ọgụ ọgụ oge na XNUMX BC.